Cây bách xanh

Cây Bách xanh là cây thân gỗ to, thường xanh, cao đến 20 – 25m hay hơn, đường kính, thân 0,6 – 0,8m, thân thẳng, nhưng khi cao trên 10m thường bị vặn. Vỏ màu nâu đen, nứt dọc. Cây Bách xanh phân cành sớm, cành to mọc gần ngang, cành con mang các nhánh nhỏ nằm trong cùng một mặt phẳng. Tán cây hình tháp rộng.

Lá cây Bách xanh hình vảy, xếp áp sát trên cành thành từng đốt mỗi đốt có 2 lá lưng bụng to hơn và 2 lá bên nhỏ hơn. Lá to dài 5mm, lá nhỏ dài 2mm gần giống lá Pơ mu (Fokienia hodginsii) về hình dạng và màu sắc, mặt trên màu lục thẫm, mặt dưới bạc hơn. Nón đơn tính cùng gốc; nón cái hình bầu dục, dài 12 – 18mm, rộng 6mm, hóa gỗ và nứt thành 2 mảnh bên với một mảnh giữa mang 2 hạt to, mỗi hạt có 2 cánh không bằng nhau.

Về hình thái, Bách xanh giống Pơ mu, nhưng khác ở chỗ Pơ mu cao to hơn và nón cái hình cầu mang nhiều hạt với vảy hình khiên có mũi nhọn ở giữa.

Đặc điểm sinh học cây bách xanh:

Cây bách xanh cho hạt tháng 10 – 12 (Đà Lạt). Tái sinh bằng hạt tốt, đặc biệt ở nơi có nhiều ánh sáng. Cây con mọc nhiều như mạ nhưng chỉ một số rất ít phát triển thành cây trưởng thành.

Nơi sống và sinh thái cây bách xanh:

Cây bách xanh mọc trong rừng mưa nhiệt đới thường xanh ở núi thấp, đôi khi ở núi trung bình (độ cao 900 – 1000m đến 1800m. Thường mọc thành từng đám nhỏ hay rải rác ở ven suối cùng với Thông nàng (Podocarpus imbricatus), Hoàng đàn giả (Dacrydium pierrei).. tham gia vào tầng vượt tán.

Cây bách xanh ưa khí hậu mát mẻ (nhiệt độ dưới 16⁰C) và ẩm ướt lượng mưa trên 2000mm/năm, độ ẩm không khí cao. Thích hợp với loại đất vàng alít, đất alít mùn phát triển trên đá phiến cát kết hay granít, tầng mỏng đến trung bình, thảm mục dày.

Đặc điểm phân bố cây bách xanh:

Việt Nam: Lào Cai (Sapa), Hòa Bình, Hà Tây (Ba Vì), ở độ cao 1100 – 1200m), Đắc Lắc, Lâm Đồng (Đà Lạt), Khánh Hòa (Nha Trang: núi Tou Ha), Ninh Thuận.

Thế giới: Trung Quốc (Vân Nam), Đài Loan, Ấn Độ, Thái Lan.

Giá trị sử dụng cây bách xanh:

Gỗ cây bách xanh có thớ thẳng, khá min, khi khô ít nứt nẻ và không bị biến dạng, không bị mối mọt và mục, dễ gia công. Dùng để xây dựng nhà cửa, đóng đồ gỗ cao cấp, tiện đồ mỹ nghệ và làm đồ dùng văn phòng. Do gỗ có mùi thơm dịu nên còn được dùng làm bột hương. Ngoài ra cây có dáng đẹp, có thể trồng làm cảnh.

Tình trạng khai thác cây bách xanh:

Đang nguy cấp, bị lùng kiếm ráo riết để lấy gỗ làm bột hương, vì nguồn Hoàng đàn (Cupressus torulosa) đã bị cạn kiệt. Vùng suối Đatala (Đà Lạt) chỉ còn những cây bách xanh nhỏ, đường kính dưới 10cm, ven thác Đarơcao (Đà Lạt) chỉ còn hơn 50 cây có đường kính trên 5cm. ước tính cả nước ta hiện tại không còn quá 500 cây bách xanh có đường kính trên 10cm. Môi trường sống của bách xanh cũng đang bị thu hẹp dần do nạn phá rừng và nạn nương rẫy. Mức độ đe doạ: Bậc V

Đề nghị biện pháp bảo vệ cây bách xanh:

Khoanh nuôi khu bảo vệ ở ven suối Darơcao với diện tích khoảng 100ha, ở độ cao 1300 – 1500m và là đối tượng bảo vệ của vườn quốc gia Ba Vì (Hà Tây). Gấp rút đưa vào gieo trồng ở một số nơi quanh Đà Lạt và trên đỉnh núi Ba Vì.

Bách xanh (Tùng hương) Calocedrus macrolepis Kurz – họ Cupressaceae : Đây là loài cây gỗ lớn thường xanh có thể cao trên 30m, đường kính hơn 1 m, những cá thể hiện nay nếu còn trong tự nhiên với độ tuổi rất cổ, hơn 400 năm tuổi. Bách Xanh  đang có nguy cơ tuyệt chủng trên phạm vi toàn cầu.Vỏ nâu sẫm, nứt dọc sau bong mảng, vết vỏ đeo mầu hồng dầy 4-10mm nhiều sợi dài.Cành lớn xoè rộng: cành non dẹt, mọc canh, xếp thành mặt phẳng. Lá hình vảy mọc đôi, từng đôi xếp lợp lên nhau, đôi ở giữa lớn hơn, dài 5mm, đôi ở mép gấp nếp, dài 2mm. Mặt trên cành lá xanh thẫm mặt dưới có nhiều phấn trắng. Nón đơn tính cùng gốc, mọc lẻ đầu cành. Nón đúc hình trứng dài mang 6-8 đôi nhị. Nón cái hình trứng trái xoan dài 12-15m rộng 4mm mang 3 đôi vảy nón. Thường chỉ đôi vảy ở giữa mang 2 noãn. Khi chín vảy nón hoá gỗ, hạt có 2 cánh 2 đỉnh cánh lớn hình trứng, cánh nhỏ hình dải.

Bách xanh tái sinh hạt tốt. Hạt rụng tháng 10-12. Ở Việt Nam, Bách Xanh mọc thành đám nhỏ hoặc rải rác trên độ cao 900 – 1100m vùng Ba Vì (Hà Tây) và Đà Lạt (Lâm Đồng).

Nhằm góp phần bảo tồn và phát triển cây Bách xanh, Sở Nông nghiệp & PTNT Lâm Đồng đã tiến hành xây dựng một đề án phát triển giống cây trồng lâm nghiệp đệ trình và được UBND tỉnh phê duyệt; tiếp đó đã chỉ đạo Chi cục Lâm nghiệp và Ban QLR Đa Nhim  tiến hành một số hoạt động như khảo sát để nhằm đánh giá các quần thể, cá thể Bách xanh trong tự nhiên, xây dựng hồ sơ các khu bảo vệ nghiêm ngặt, điều tra đo đạc D, H từng cá thể Bách xanh để bình chọn cây đầu dòng (một nội dung trong Đề án phát triển giống cây trồng lâm nghiệp Lâm Đồng), cũng như tiến hành gieo ươm trong vườn ươm nhằm có thể gây trồng nhân rộng.